ผลิตภาพแรงงานกับการเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างยั่งยืน

รองศาสตราจารย์ ดร. ณดา จันทร์สม
คณะพัฒนาการเศรษฐกิจ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์
Email: nada@nida.ac.th

ความสัมพันธ์เชิงทฤษฎีระหว่างผลิตภาพแรงงาน (Labor Productivity) และการเติบโตทางเศรษฐกิจ (Economic Growth)

          หนึ่งในประเด็นสำคัญในเศรษฐศาสตร์มหภาค โดยมีความสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิดและสามารถอธิบายได้ผ่านกรอบแนวคิดและแบบจำลองทางเศรษฐศาสตร์ต่าง ๆ ดังนี้
ความสัมพันธ์พื้นฐาน ผลิตภาพแรงงานสูงขึ้น → ผลผลิตต่อหัวสูงขึ้น
          เมื่อแรงงานแต่ละคนผลิตสินค้าและบริการได้มากขึ้น เศรษฐกิจโดยรวมก็สามารถสร้างผลผลิต (GDP) ได้มากขึ้นโดยไม่จำเป็นต้องเพิ่มจำนวนแรงงานเท่ากัน การเติบโตของ GDP ต่อหัว ขึ้นอยู่กับ การเติบโตของผลิตภาพแรงงาน มากกว่าการเพิ่มขึ้นของจำนวนแรงงาน โดยเฉพาะในประเทศที่เข้าสู่ภาวะสังคมสูงวัยอย่างประเทศไทย

          กรอบแบบจำลองการเติบโตทางเศรษฐกิจของโซโลว์ (Solow Growth Model) ระบุว่าผลิตภาพแรงงานเป็นส่วนหนึ่งของ “ปัจจัยเชิงเทคโนโลยี” (Total Factor Productivity หรือ TFP) ในระยะยาว การเติบโตของเศรษฐกิจขึ้นอยู่กับ การเติบโตของ TFP หรือการเพิ่มผลิตภาพ (รวมถึงผลิตภาพแรงงาน)

GDP = A × f(K, L)

เมื่อ
A = ผลิตภาพรวมของปัจจัยการผลิต (รวมผลิตภาพแรงงาน)
K = ทุน
L = แรงงาน

          โดยสรุป กลไกที่ผลิตภาพแรงงานส่งผลต่อการเติบโตเศรษฐกิจ

ผลิตภาพแรงงานเพิ่มขึ้น นำไปสู่…	ผลกระทบต่อเศรษฐกิจ
การผลิตต่อคนเพิ่ม	GDP ต่อหัวเพิ่มขึ้น
ต้นทุนการผลิตลดลง	ความสามารถในการแข่งขันสูงขึ้น
รายได้แรงงานเพิ่ม	การบริโภคภายในประเทศเพิ่ม
ภาษีและรายได้รัฐเพิ่มขึ้น	รัฐสามารถลงทุนพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน
การจ้างงานในภาคที่มีมูลค่าเพิ่มสูงขึ้น	การเปลี่ยนโครงสร้างเศรษฐกิจสู่ระยะยาว

โดยมีหลักฐานเชิงประจักษ์ โดยรายงานของ  ธนาคารโลก (World Bank) และ IMF พบว่า ประเทศที่สามารถเพิ่มผลิตภาพแรงงานได้ต่อเนื่อง เช่น เกาหลีใต้ ไต้หวัน สิงคโปร์ มักมี การเติบโตทางเศรษฐกิจแบบยั่งยืน และสามารถหลุดพ้นจากกับดักรายได้ปานกลางได้ สำหรับประเทศไทย การเติบโตของ GDP ในระยะ 20 ปีที่ผ่านมา ส่วนหนึ่งมาจากการย้ายแรงงานจากภาคเกษตรไปสู่อุตสาหกรรมและบริการ ซึ่งเป็น “การเพิ่มผลิตภาพแรงงานเชิงโครงสร้าง”

การเปรียบเทียบกับประเทศในอาเซียน ข้อมูลจากรายงานขององค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO, 2023) แสดงให้เห็นว่าผลิตภาพแรงงานของประเทศในอาเซียนมีความแตกต่างกัน โดยประเทศไทยมีผลิตภาพแรงงานอยู่ในระดับกลางของอาเซียน โดยสูงกว่าประเทศเพื่อนบ้านอย่างอินโดนีเซีย เวียดนาม และฟิลิปปินส์ แต่ยังต่ำกว่ามาเลเซียและสิงคโปร์อย่างมีนัยสำคัญ

ประเทศ	ผลิตภาพแรงงาน (GDP ต่อชั่วโมงทำงาน, 2023, US$ PPP)
สิงคโปร์	78.2
มาเลเซีย	35.5
ไทย	20.5
อินโดนีเซีย	15.6
เวียดนาม	13.5
ฟิลิปปินส์	12.9
กัมพูชา	8.9

เมื่อเปรียบเทียบผลิตภาพแรงงานในภาคการเกษตร อุตสาหกรรม และบริการ พบว่า ภาคการเกษตร  แม้จะมีแรงงานประมาณ 30% ของประเทศ แต่สร้าง GDP เพียง 8-10% เท่านั้น สะท้อนถึงผลิตภาพแรงงานที่ต่ำ ในขณะที่ ภาคอุตสาหกรรม: มีแรงงานประมาณ 14% แต่สร้าง GDP ถึง 35% แสดงถึงผลิตภาพแรงงานที่สูงกว่า โดยเฉพาะในอุตสาหกรรมการผลิตและส่งออก และภาคบริการ มีแรงงานประมาณ 46% และสร้าง GDP ประมาณ 56% โดยเฉพาะในสาขาการเงิน การท่องเที่ยว และการค้าปลีก  

ปัจจัยที่มีผลต่อผลิตภาพแรงงาน

ปัจจัยที่ส่งผลต่อการเพิ่มผลิตภาพของแรงงาน อาจพิจารณแบ่งเป็นปัจจัยย่อย ได้แก่  

1. ทักษะและการศึกษาของแรงงาน (Human Capital)

• ระดับการศึกษา แรงงานที่ได้รับการศึกษาสูงมักมีทักษะในการคิดวิเคราะห์ การแก้ปัญหา และการเรียนรู้ที่ดีกว่า
• การฝึกอบรมและพัฒนาทักษะ การจัดอบรมอย่างต่อเนื่องจะช่วยยกระดับทักษะแรงงานให้ทันกับความเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยี
• ประสบการณ์การทำงาน การมีประสบการณ์ในสายงานจะช่วยให้แรงงานสามารถทำงานได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

2. การเข้าถึงเทคโนโลยีและเครื่องมือการผลิต

• การใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ เช่น ระบบ ERP, ระบบอัตโนมัติ (Automation), AI  ซึงช่วยลดเวลาและข้อผิดพลาดในการทำงาน
• เครื่องจักรและอุปกรณ์ที่ทันสมัย การลงทุนในเครื่องมือการผลิตที่มีประสิทธิภาพช่วยลดต้นทุนและเพิ่มผลผลิตต่อแรงงาน
• การเชื่อมต่อดิจิทัล  การเข้าถึงอินเทอร์เน็ตความเร็วสูงและแพลตฟอร์มออนไลน์ช่วยให้แรงงานทำงานได้อย่างคล่องตัว

3. สภาพแวดล้อมในการทำงาน (Work Environment)

• ความปลอดภัยและสุขอนามัย สภาพแวดล้อมการทำงานที่ปลอดภัยช่วยลดการขาดงานและเพิ่มความตั้งใจในการทำงาน
• วัฒนธรรมองค์กร การส่งเสริมวัฒนธรรมองค์กรที่สนับสนุนการทำงานเป็นทีมและนวัตกรรมส่งผลบวกต่อผลิตภาพ
• สถานที่และสิ่งอำนวยความสะดวก พื้นที่ทำงานที่เหมาะสมและการมีเครื่องมือสนับสนุนเพียงพอมีผลต่อประสิทธิภาพของแรงงาน

4. โครงสร้างพื้นฐานทางเศรษฐกิจและสังคม

• ระบบคมนาคมขนส่ง ถนน ทางรถไฟ ท่าเรือ ที่มีประสิทธิภาพช่วยลดเวลาการเดินทางของแรงงานและวัตถุดิบ
• ระบบไฟฟ้าและพลังงาน ความมั่นคงด้านพลังงานเป็นเงื่อนไขสำคัญต่อการผลิตอย่างต่อเนื่อง
• ระบบโทรคมนาคม การสื่อสารที่รวดเร็วช่วยในการตัดสินใจและบริหารจัดการที่มีประสิทธิภาพ

5. นโยบายของรัฐและกฎหมายแรงงาน

• กฎหมายแรงงานที่เอื้อต่อการพัฒนา เช่น การคุ้มครองสิทธิแรงงาน การกำหนดชั่วโมงทำงานที่เหมาะสม
• มาตรการส่งเสริมการลงทุน รัฐบาลที่ส่งเสริมการลงทุนในเทคโนโลยี การวิจัยและพัฒนา ย่อมส่งผลต่อประสิทธิภาพของแรงงาน
• การให้แรงจูงใจภาษีแก่ภาคเอกชน เพื่อลงทุนในทรัพยากรมนุษย์หรือเทคโนโลยี

6. แรงจูงใจในการทำงาน (Work Motivation)

• ค่าตอบแทนและสวัสดิการ รายได้และสิทธิประโยชน์ที่เพียงพอเป็นปัจจัยสำคัญในการกระตุ้นให้แรงงานทำงานอย่างเต็มที่
• โอกาสความก้าวหน้าในงาน การเห็นเส้นทางความเจริญก้าวหน้าในอาชีพช่วยให้แรงงานมุ่งมั่นในการพัฒนาตนเอง
• การมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ แรงงานที่มีบทบาทในกระบวนการตัดสินใจจะมีแรงจูงใจในการทำงานมากขึ้น

7. การจัดการและภาวะผู้นำขององค์กร

• ประสิทธิภาพของผู้จัดการ การบริหารจัดการที่ดีช่วยให้ทรัพยากรแรงงานถูกใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด
• รูปแบบการบริหาร การบริหารแบบมีส่วนร่วมและการเปิดโอกาสให้แรงงานแสดงความคิดเห็นช่วยสร้างบรรยากาศที่ดีในการทำงาน
• ความสามารถในการวางแผนและควบคุม องค์กรที่มีระบบวางแผนที่ดีสามารถจัดสรรงานและแรงงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ

8. โครงสร้างทางเศรษฐกิจและระดับการพัฒนา

• โครงสร้างเศรษฐกิจ ประเทศที่มีสัดส่วนแรงงานในภาคบริการหรืออุตสาหกรรมมากกว่าภาคเกษตร มักมีผลิตภาพแรงงานสูงกว่า
• ระดับการพัฒนา ประเทศที่มีรายได้ต่อหัวสูงมักมีทรัพยากรสำหรับลงทุนในการพัฒนาผลิตภาพแรงงานมากกว่า
• การเปิดเสรีทางการค้า การเชื่อมโยงกับตลาดโลกช่วยกระตุ้นให้เกิดการแข่งขันและการพัฒนาภาคแรงงาน

กลยุทธ์การเพิ่มผลิตภาพแรงงานเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศไทย

          การเพิ่มผลิตภาพแรงงาน (Labor Productivity) ไม่เพียงแต่เป็นกุญแจสำคัญในการขับเคลื่อนการเติบโตทางเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นองค์ประกอบที่เชื่อมโยงโดยตรงกับเป้าหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals – SDGs) ขององค์การสหประชาชาติ สำหรับประเทศไทย การยกระดับผลิตภาพแรงงานควรดำเนินควบคู่กับการลดความเหลื่อมล้ำ สร้างงานที่มีคุณค่า และรักษาสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุล แนวทางเชิงกลยุทธ์ในการเพิ่มผลิตภาพแรงงานในบริบทของการพัฒนาที่ยั่งยืนของไทย ผู้กำหนดนโยบายควรต้องเร่งผลักดันกลยุทธ์ในการเพิ่มผลิตภาพแรงงานในประเด็นหลัก ดังนี้

1. การลงทุนในการพัฒนาทุนมนุษย์

• ยกระดับการศึกษาและฝึกอบรม: พัฒนาหลักสูตรที่ตอบโจทย์ตลาดแรงงาน โดยเฉพาะในด้านเทคโนโลยีดิจิทัล สีเขียว และเศรษฐกิจสร้างสรรค์
• การเรียนรู้ตลอดชีวิต: สนับสนุนให้แรงงานทุกช่วงวัยเข้าถึงระบบการเรียนรู้ที่ยืดหยุ่น เช่น การเรียนออนไลน์ การฝึกอบรมสั้น และการรับรองสมรรถนะวิชาชีพ
• ส่งเสริมทักษะด้าน soft skills: เช่น ความคิดสร้างสรรค์ การทำงานเป็นทีม และความสามารถในการปรับตัว

2. การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและระบบนิเวศการผลิต

• ยกระดับระบบขนส่งและโลจิสติกส์: เพื่อลดต้นทุนและเวลาในการผลิต เช่น ระบบราง รถไฟความเร็วสูง ท่าเรืออัจฉริยะ
• ขยายโครงสร้างพื้นฐานดิจิทัล: ให้แรงงานในทุกพื้นที่สามารถเข้าถึงอินเทอร์เน็ตความเร็วสูง เพื่อเสริมโอกาสทางเศรษฐกิจและการทำงานระยะไกล
• สนับสนุนเมืองอุตสาหกรรมอัจฉริยะ: ที่ผสานเทคโนโลยีสะอาดกับการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน

3. การสร้างแรงจูงใจเพื่อการทำงานที่มีคุณค่า

• ยกระดับคุณภาพชีวิตแรงงาน: เช่น การเข้าถึงบริการสาธารณสุข สวัสดิการพื้นฐาน และที่อยู่อาศัยในราคาที่เอื้อมถึง
• สนับสนุนงานที่มีคุณค่า (Decent Work): ส่งเสริมการจ้างงานอย่างเป็นธรรม ปลอดภัย และมีโอกาสในการเติบโต
• ระบบค่าตอบแทนที่เป็นธรรมและแข่งขันได้: เพื่อกระตุ้นให้แรงงานพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง

4. การเร่งเครื่องนวัตกรรมและการใช้เทคโนโลยีอย่างยั่งยืน

• การปรับใช้ระบบอัตโนมัติ (Automation) และ AI: เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในภาคอุตสาหกรรม โดยไม่ทิ้งแรงงานเดิมไว้ข้างหลัง
• ส่งเสริมนวัตกรรมในภาคบริการและเกษตรกรรม: เช่น การใช้ Big Data ในการจัดการฟาร์ม หรือการพัฒนาแอปพลิเคชันบริการลูกค้า
• สนับสนุน SMEs และ start-ups ที่มีแนวทางธุรกิจเพื่อสังคมและสิ่งแวดล้อม (Social/Green Enterprises)

5. การบูรณาการนโยบายกับเป้าหมาย SDGs

• แรงงานและ SDG 8: พัฒนาการจ้างงานที่มีคุณค่าและเพิ่มผลิตภาพแรงงานไปพร้อมกัน
• การลดความเหลื่อมล้ำ (SDG 10): ผ่านการลงทุนในระบบการเรียนรู้ในชนบท และการเพิ่มโอกาสในการเข้าถึงงานที่มีคุณภาพ
• การผลิตและการบริโภคอย่างยั่งยืน (SDG 12): เชื่อมโยงการปรับกระบวนการผลิตที่ลดของเสียและปล่อยก๊าซเรือนกระจก กับการเพิ่มผลผลิตแรงงาน

6. การมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน

• ภาครัฐ: ต้องมีนโยบายระยะยาวชัดเจน ส่งเสริมความร่วมมือระหว่างหน่วยงานและบูรณาการฐานข้อมูลแรงงานและเศรษฐกิจ
• ภาคเอกชน: ควรลงทุนในการพัฒนาทักษะแรงงานของตนเอง และสร้างวัฒนธรรมองค์กรที่เน้นผลลัพธ์มากกว่าปริมาณ
• ภาคประชาสังคมและแรงงาน: มีบทบาทในการกำหนดแนวทางและการติดตามนโยบายที่สอดคล้องกับสิทธิมนุษยชนและความยั่งยืน

บทส่งท้าย

                 โดยภาพรวม จะเห็นได้ว่า ประเทศไทยมีผลิตภาพแรงงานที่เติบโตอย่างต่อเนื่อง แต่ยังมีช่องว่างในการพัฒนาเมื่อเทียบกับประเทศที่มีผลิตภาพแรงงานสูงในอาเซียน เช่น สิงคโปร์และมาเลเซีย การเพิ่มผลิตภาพแรงงาน เป็นปัจจัยสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศ และสามารถทำได้ผ่านการลงทุนในเทคโนโลยี การพัฒนาทักษะแรงงาน และการปรับปรุงกระบวนการผลิต โดยภาคการเกษตร ผลิตภาพแรงงานต่ำที่สุด ควรได้รับการพัฒนาเทคโนโลยีและการฝึกอบรมเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ภาคอุตสาหกรรม แม้ว่าจะมีผลิตภาพแรงงานสูง แต่ยังมีโอกาสในการพัฒนาเพิ่มเติมผ่านนวัตกรรมและการลงทุน และ ภาคบริการ ผลิตภาพแรงงานสูงสุด มีศักยภาพในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจหากได้รับการสนับสนุนอย่างเหมาะสม
                กลยุทธ์การเพิ่มผลิตภาพแรงงานที่เชื่อมโยงกับการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศไทย ต้องอาศัยการออกแบบนโยบายแบบองค์รวม ที่มีการร่วมมือจากทุกภาคส่วน และยึดหลัก “ไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง” การพัฒนาแรงงานไม่ใช่เพียงเพื่อการแข่งขันทางเศรษฐกิจเท่านั้น แต่ยังเป็นรากฐานของสังคมที่มีความเป็นธรรม มีคุณภาพชีวิตที่ดี และสามารถเผชิญกับความท้าทายในอนาคตได้อย่างมั่นคง

                  

เอกสารอ้างอิง
International Labour Organization (ILO). 2023. World Employment and Social Outlook Trends.  
ASEAN Secretariat. 2021. Regional Study on Labour Productivity in ASEAN. ข้อมูลระดับรายได้
https://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD?locations=TH&utm_source=chatgpt.com
https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups?utm_source=chatgpt.com