ผลงานบริการวิชาการ

เศรษฐศาสตร์ของการวางแผนและวิเคราะห์โครงการ: กรอบแนวคิดเชิงระบบเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน โดย รองศาสตราจารย์ ดร.อนันต์ วัฒนกุลจรัส

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งสังเคราะห์องค์ความรู้จากหนังสือ “เศรษฐศาสตร์ของการวางแผนและวิเคราะห์โครงการ” โดยรองศาสตราจารย์ ดร.อนันต์ วัฒนกุลจรัส อาจารย์ประจำคณะพัฒนาการเศรษฐกิจ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ ซึ่งนำเสนอกรอบแนวคิดทางเศรษฐศาสตร์สำหรับการพัฒนาโครงการอย่างมีประสิทธิภาพ โดยเน้นการวิเคราะห์ต้นทุนและผลประโยชน์ การบริหารจัดการความเสี่ยง การประเมินความคุ้มค่าในเชิงสังคม และการใช้เครื่องมืออย่าง Logical Framework Approach (LFA) เพื่อวางแผนและออกแบบโครงการอย่างมีเหตุมีผล บทความนี้ยังสอดแทรกการเชื่อมโยงกับแนวคิดด้านกลยุทธ์ อาทิ SWOT, Five Forces และ Balanced Scorecard เพื่อสะท้อนถึงการใช้แนวคิดเชิงบูรณาการในการวางแผนพัฒนาในระดับองค์กรและระดับประเทศ

คำสำคัญ: เศรษฐศาสตร์โครงการ, การวิเคราะห์ต้นทุนผลประโยชน์, การวางแผนเชิงกลยุทธ์, LFA, ความคุ้มค่าทางเศรษฐกิจ

  • บทนำ

ในกระบวนการพัฒนาของประเทศ การจัดสรรทรัพยากรมีข้อจำกัดและเงื่อนไขมากมาย ทั้งในมิติของการเงิน เวลา และผลกระทบเชิงสังคม เศรษฐศาสตร์ของการวางแผนและวิเคราะห์โครงการจึงกลายเป็นศาสตร์สำคัญที่มีบทบาทในการกำหนดทิศทางและวางรากฐานในการตัดสินใจเชิงนโยบาย บทความนี้สังเคราะห์องค์ความรู้สำคัญจากหนังสือ “เศรษฐศาสตร์ของการวางแผนและวิเคราะห์โครงการ” เพื่อวิเคราะห์บทบาทและเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร์ที่จำเป็นต่อการออกแบบโครงการที่ยั่งยืนและคุ้มค่าในเชิงระบบ

  • กรอบแนวคิดหลักของเศรษฐศาสตร์โครงการ
    • ความหมายของโครงการ โครงการ (Project) หมายถึง ชุดของกิจกรรมที่วางแผนไว้อย่างเป็นระบบเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์เฉพาะภายในระยะเวลาและงบประมาณที่จำกัด (Roberts & Economist Newspaper Limited, 2013) โดยโครงการเป็นเครื่องมือในการแปลงยุทธศาสตร์ขององค์กรให้เป็นผลลัพธ์ที่ตรวจวัดได้และสอดคล้องกับวิสัยทัศน์ในระยะยาว
    • วงจรชีวิตของโครงการ ตามแนวทางของ Project Management Institute (PMI, 2008) โครงการประกอบด้วย 5 ขั้นตอนหลัก ได้แก่ 1) การริเริ่มโครงการ 2) การวางแผน 3) การดำเนินงาน 4) การติดตามและควบคุม และ 5) การปิดโครงการ โดยแต่ละขั้นตอนต้องมีการประเมินความเสี่ยงและวิเคราะห์ความคุ้มค่าอย่างสม่ำเสมอ
    • การวิเคราะห์ต้นทุนและผลประโยชน์ เครื่องมือสำคัญในการประเมินโครงการคือ Cost-Benefit Analysis (CBA) ซึ่งใช้พิจารณาทั้งในเชิงการเงิน (Financial Analysis) และเศรษฐศาสตร์ (Economic Analysis) โดยพิจารณาตัวชี้วัด เช่น มูลค่าปัจจุบันสุทธิ (NPV), อัตราผลตอบแทนภายใน (IRR), ราคาเงา (Shadow Price) และผลกระทบภายนอก (Externalities) (ADB, 1997; Squire & van der Tak, 1975)
  • เครื่องมือสนับสนุนการวางแผนและวิเคราะห์
    • Logical Framework Approach (LFA) LFA เป็นเครื่องมือที่ออกแบบมาเพื่อการวางแผนอย่างเป็นระบบ โดยเชื่อมโยงวัตถุประสงค์ กิจกรรม ทรัพยากร และผลลัพธ์ในรูปของตารางตรรกะ (logframe matrix) ซึ่งสามารถใช้ได้ทั้งในระดับวางแผน ดำเนินการ และประเมินผล (NORAD, 1994; ADB, 2017)
    • การประเมินความเสี่ยง การวิเคราะห์ความอ่อนไหว (Sensitivity Analysis) และการประเมินความเสี่ยง (Risk Assessment) ช่วยให้สามารถเตรียมมาตรการรองรับความไม่แน่นอนที่อาจเกิดขึ้นในแต่ละช่วงของโครงการ (Iloiu & Csiminga, 2009; PMI, 2019)
  • การเชื่อมโยงกับกลยุทธ์และการจัดการภาครัฐ

การวางแผนโครงการในยุคปัจจุบันต้องเชื่อมโยงกับกลยุทธ์ขององค์กร ผ่านเครื่องมืออย่าง Balanced Scorecard (Kaplan & Norton, 1996) และการวิเคราะห์ SWOT และ Five Forces (Porter, 1979; 2008) เพื่อให้แน่ใจว่าโครงการมีความสอดคล้องกับเป้าหมายเชิงนโยบาย และสามารถตอบสนองความต้องการของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียอย่างทั่วถึง

  • ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย

การพัฒนาโครงการที่มีประสิทธิภาพควรใช้การวิเคราะห์ต้นทุนผลประโยชน์ควบคู่กับการมีส่วนร่วมของชุมชนและการจัดการเชิงกลยุทธ์อย่างเหมาะสม การใช้ LFA และ CBA เป็นกรอบร่วมสามารถทำให้การตัดสินใจเชิงนโยบายมีความโปร่งใส ตรวจสอบได้ และสอดคล้องกับแนวทางการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs)

  • สรุป

เศรษฐศาสตร์ของการวางแผนและวิเคราะห์โครงการ เป็นเครื่องมือที่ทรงพลังในการช่วยให้องค์กรและหน่วยงานของรัฐสามารถพัฒนาโครงการที่มีคุณภาพ มีความยั่งยืน และสามารถตอบสนองเป้าหมายในระดับยุทธศาสตร์ได้อย่างเป็นระบบ การบูรณาการองค์ความรู้จากหลากหลายสาขาและการใช้เครื่องมือที่มีประสิทธิภาพคือกุญแจสำคัญของความสำเร็จในการพัฒนาโครงการในโลกยุคใหม่

เอกสารอ้างอิง

  • Asian Development Bank. (1997). Guidelines for the Economic Analysis of Projects.
  • Kaplan, R. S., & Norton, D. P. (1996). The Balanced Scorecard: Translating Strategy into Action. Harvard Business Press.
  • Project Management Institute. (2008). A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK® Guide).
  • Project Management Institute. (2019). The Standard for Risk Management in Portfolios, Programs, and Projects.
  • Roberts, P., & Economist Newspaper Limited. (2013). Guide to Project Management: Achieving Lasting Benefit through Effective Change.
  • Squire, L., & van der Tak, H. G. (1975). Economic Analysis of Project. Johns Hopkins University Press.
  • NORAD. (1994). Logical Framework Approach Handbook.
  • Porter, M. E. (1979, 2008). Competitive Strategy.
  • Iloiu, M., & Csiminga, D. (2009). Project Risk Evaluation Methods – Sensitivity Analysis. Annals of the University of Petroșani, Economics, 9(2), 33-38.

หนังสือเศรษฐศาสตร์ของการวางแผนและวิเคราะห์โครงการ

รองศาสตราจารย์ ดร.อนันต์ วัฒนกุลจรัส
คณะพัฒนาการเศรษฐกิจ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์
ISBN 978-616-616-028-4
พิมพ์ครั้งที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2567
พิมพ์ที่ สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย (CUP6710-008K)
254 ถนนพญาไท แขวงวังใหม่ เขตปทุมวัน กรุงเทพฯ 10330

QR Code สำหรับดาวน์โหลดหนังสือฟรี

Related Posts