ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ทัศนีย์ สติมานนท์
ผู้เขียนได้มีโอกาสศึกษาการดำเนินงานโครงการปลอดภัยสำหรับนักท่องเที่ยว (Safety Zone) ของกรมการท่องเที่ยว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา ที่ดำเนินการฝึกอบรมบุคลากรด้านการท่องเที่ยวและประสานงานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่นำร่องเพื่อบริหารจัดการพื้นที่ท่องเที่ยวและให้ความรู้กับบุคลากรในด้านความปลอดภัย ด้านสุขอนามัย ด้านความเป็นธรรม ด้านการให้บริการ และด้านการบริหารจัดการสิ่งอำนวยความสะดวกในพื้นที่ เพื่อเตรียมพร้อมรับนักท่องเที่ยวเมื่อสถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อโควิด-19 ดีขึ้น
โครงการนี้ดำเนินการในพื้นที่นำร่อง 5 ประเภท ได้แก่ พื้นที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติ พื้นที่ท่องเที่ยวที่มนุษย์สร้างขึ้น พื้นที่ชุมชน พื้นที่เมือง และย่านการค้า จากการศึกษานี้ผู้เขียนได้มีโอกาสเรียนรู้การทำงานของเทศบาลเมืองแสนสุขซึ่งดูแลบริหารจัดการพื้นที่ชายหาดบางแสน หนึ่งในพื้นที่นำร่องประเภทพื้นที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติ และเห็นถึงการบริหารจัดการร่วมกันระหว่างกรมการท่องเที่ยวและเทศบาลเมืองแสนสุขซึ่งพัฒนาให้พื้นที่หาดบางแสนเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่นักท่องเที่ยวประทับใจและต้องการมาเที่ยวซ้ำ เพื่อให้เกิดการสร้างรายได้ให้คนในพื้นที่ นำไปสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืนของพื้นที่ โดยให้ความสำคัญกับการปรับปรุงสภาพแวดล้อมและการบริหารจัดการด้านต่าง ๆ ข้างต้น
ผู้เขียนเห็นว่า มีประเด็นที่น่าสนใจซึ่งสามารถขยายผลไปยังพื้นที่ท่องเที่ยวอื่น ๆ เพื่อให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนได้ดังนี้
ประการแรก การกำหนดให้ผู้ค้าริมชายหาดบางแสนทุกรายแสดงราคาอาหารที่ขายอย่างชัดเจน (ลดปัญหา imperfect information) ทำให้ผู้ซื้อมีข้อมูลราคาเพื่อการตัดสินใจซื้อ ลดความไม่แน่นอน โดยการตัดสินว่าราคาอาหารถูกหรือแพงนั้นขึ้นกับประสบการณ์ของแต่ละบุคคล เช่น หากท่านใดคุ้นกับการรับประทานอาหารทะเลในห้างสรรพสินค้าก็จะมีราคามาตรฐานในใจของตนเองราคาหนึ่ง ท่านที่คุ้นกับการซื้อกุ้ง หอย ปู ปลาจากสะพานปลาเพื่อมาปรุงเองก็จะมีราคามาตรฐานในใจของตนเองอีกราคาหนึ่ง การมีวิวาทะระหว่างผู้ซื้อและผู้ขายในประเด็นถูกแพงนั้นจึงเป็นประเด็นที่หาข้อยุติได้ยาก และอาจเกิดปัญหาดราม่าจนทำให้เสียภาพลักษณ์และนำไปสู่การลดลงของจำนวนนักท่องเที่ยวได้ ดังนั้น การแสดงราคาอย่างชัดเจนนับเป็นการให้ข้อมูลเพื่อให้ผู้ซื้อตัดสินใจว่าตนยอมรับราคาได้หรือไม่ ลดปัญหาข้อขัดแย้ง และสร้างความเป็นธรรมให้กับทั้งผู้ซื้อและผู้ขาย
ประการที่สอง เทศบาลแสนสุขไม่อนุญาตให้ผู้ค้าริมหาดบางแสนใช้กล่องโฟมบรรจุอาหาร เพื่อลดการเกิดขยะซึ่งไม่สามารถย่อยสลายได้ ทำให้นักท่องเที่ยวกลุ่มที่คำนึงถึงสิ่งแวดล้อมซึ่งมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น สนใจอยากมาเที่ยวที่หาดบางแสน รวมทั้งทำให้ลดต้นทุนในการจัดการขยะประเภทโฟมซึ่งส่วนใหญ่จะถูกนำไปฝังกลบรวมกับขยะทั่วไป โดยโฟมจะใช้พื้นที่ฝังกลบมากกว่าเศษอาหารประมาณ 3 เท่า เพราะโฟมมีปริมาตรต่อน้ำหนักสูงและสามารถทนต่อแรงอัด ทำให้สิ้นเปลืองพื้นที่ฝังกลบ
การไม่อนุญาตให้ใช้โฟมในการบรรจุอาหารจึงช่วยลดต้นทุนในการจัดการขยะ และลดปัญหาอื่น ๆ อาทิ การอุดตันตามท่อ การทิ้งโฟมในพื้นที่ชายหาดและทะเล รวมถึงการตายของสัตว์น้ำเนื่องจากการกินโฟมเข้าไป ส่งผลให้เกิดความยั่งยืนของสภาพแวดล้อมบริเวณชายหาด มีความสวยงามสะอาดตาเป็นที่ประทับใจของนักท่องเที่ยว และเกิดการเที่ยวซ้ำ ดีต่อผู้ค้าริมชายหาด วงจรนี้ทำให้ผู้ค้ามีแรงจูงใจในการเลิกใช้โฟมอย่างยั่งยืน ซึ่งในช่วงแรกอาจต้องมีเจ้าหน้าที่ของรัฐสอดส่องดูแลเพื่อตักเตือนและลงโทษผู้ค้าที่ยังคงใช้โฟมบรรจุอาหาร แต่เมื่อผู้ค้าได้เห็นประโยชน์ของการเลิกใช้โฟมแล้ว ผู้ค้าจะยังคงทำตามกติกานี้แม้ว่าจะไม่มีผู้ใดสอดส่องติดตาม ซึ่งนับเป็นความยั่งยืนในการดำเนินมาตรการของรัฐ
ประการที่สาม เทศบาลให้ผู้ค้าริมหาดทำความสะอาดร่วมกันโดยเก็บขยะริมชายหาดตามล็อกที่ตั้งร้านค้าของตน (หนึ่งล็อกคือช่วงความยาวของชายหาดที่กำหนด โดยหนึ่งล็อกมีหลายร้านค้าตั้งอยู่ร่วมกัน) อีกทั้งเทศบาลได้มีการใช้รถเพื่อกำจัดขยะซึ่งถูกพัดจากทะเลมาสู่ชายฝั่ง รวมทั้งกำหนดให้ผู้ค้างดขายสินค้าทุกวันอังคารและให้ทำความสะอาดล็อกที่ตนขายสินค้าร่วมกัน เป็นกิจกรรมทำความสะอาดชายหาดประจำสัปดาห์ มาตรการนี้ทำให้ลดปัญหา free rider ซึ่งในกรณีนี้หมายถึง ปัญหาที่ผู้ค้าริมหาดทุกคนต้องการให้มีชายหาดที่สะอาดสวยงาม เพื่อดึงดูดนักท่องเที่ยวนำมาสู่รายได้จากการค้าขายเพิ่มขึ้น เมื่อทุกคนได้รับประโยชน์จากชายหาดที่สะอาด แต่ละคนจะรอให้ผู้อื่นทำความสะอาดชายหาด ซึ่งจะทำให้ตนได้รับประโยชน์ไปด้วย โดยที่ไม่ต้องเหนื่อยทำความสะอาดเอง (รอเป็น free rider) หากผู้ค้าทุกรายคิดเช่นนี้จะไม่มีใครลงมือทำความสะอาดและได้รับประโยชน์จากความสะอาดของชายหาดเลย การออกมาตรการให้ร่วมมือกันทำความสะอาดเช่นนี้จึงเป็นการแก้ปัญหา free rider
การให้ทำความสะอาดล็อกหรือบริเวณที่ตนค้าขาย จะช่วยเพิ่มแรงจูงใจในการรักษาความสะอาดด้วย เนื่องจากทำให้ผู้ค้ารู้สึกถึงความเป็นเจ้าของ มีการสอดส่องดูแลกันเองในล็อกของตนเพื่อให้ผู้ค้าทุกคนมีส่วนร่วมในการทำความสะอาด หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งว่า มีการใช้กลไกทางสังคมเป็นแรงจูงใจให้ทุกคนร่วมมือกัน กำหนดข้อตกลงร่วมกันกรณีที่ผู้ค้าบางรายไม่สามารถมาร่วมทำความสะอาดได้ ทำให้ลดต้นทุนของภาครัฐที่ต้องสอดส่องดูแลให้เป็นไปตามมาตรการที่กำหนดอันนับเป็นการบริหารจัดการที่ยั่งยืนเช่นกัน
ประการที่สี่ นอกจากการสอดส่องดูแลของเทศบาลและการช่วยกันดูแลร่วมกันของผู้ค้าแล้ว การเปิดช่องทางให้นักท่องเที่ยวร้องเรียน เป็นอีกกลไกที่สำคัญที่ทำให้ผู้ค้ารักษามาตรฐานการให้บริการและรักษาความสะอาดได้ เพื่อรักษาชื่อเสียงและภาพลักษณ์ของหาดบางแสน ลดปัญหาการใช้ช่องทางโซเชียลมีเดียบอกเล่าปัญหาความไม่พึงพอใจของนักท่องเที่ยว โดยบางแสนมีการจัดการข้อร้องเรียนอย่างเป็นระบบ
นอกจากนี้ เทศบาลบางแสนยังมีไลน์กลุ่มที่ใช้เป็นช่องทางในการสื่อสารกับผู้ค้าริมชายหาด รวมทั้งรับทราบข้อร้องเรียนและปัญหาจากผู้ค้าริมชายหาด สามารถป้องกันและจัดการปัญหาได้อย่างรวดเร็วอีกด้วย
ตัวอย่างการบริหารจัดการข้างต้นนำไปสู่ความยั่งยืนของการท่องเที่ยวชายหาดบางแสน จากความตระหนักและให้ความสำคัญกับการรักษาสภาพแวดล้อม ชายหาดมีความสะอาดสวยงาม และนำไปสู่การเพิ่มขึ้นของนักท่องเที่ยว รวมทั้งการพัฒนาด้านการให้บริการและการปฏิบัติต่อนักท่องเที่ยวอย่างเป็นธรรม จะส่งผลให้นักท่องเที่ยวตัดสินใจกลับมาที่ชายหาดบางแสนอีก ซึ่งส่งผลดีต่อผู้ค้าริมหาด เกิดเป็นแรงจูงใจให้รักษาความสะอาดและรักษามาตรฐานการให้บริการต่อไป
การดำเนินมาตรการเช่นนี้สามารถขยายผลไปยังสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติแห่งอื่นได้ โดยอาจเริ่มจากการกำหนดมาตรการที่ช่วยรักษาสภาพแวดล้อมหรือมาตรการอื่นที่เหมาะสมกับบริบทของแต่ละสถานที่ จากหน่วยงานในพื้นที่ก่อน แล้วผลดีจากการดำเนินตามมาตรการจะเป็นแรงจูงใจที่ทำให้ผู้ประกอบการในแหล่งท่องเที่ยว ต้องการรักษาสภาพแวดล้อมและมาตรฐานของตนเองไว้ นำไปสู่การเพิ่มขึ้นของรายได้ของคนในพื้นที่อย่างยั่งยืน
… วันหยุดเสาร์อาทิตย์นี้ถ้ายังคิดไม่ออกว่าจะไปเที่ยวที่ไหน ลองแวะพักผ่อนที่หาดบางแสนนะคะ
เอกสารอ้างอิง
กรมควบคุมมลพิษ. (2561). มาเรียนรู้เรื่องพลาสติกและโฟมเพื่อลดปัญหาสิ่งแวดล้อม (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรม.
ที่มา: https://thaipublica.org/2022/10/nida-sustainable-move04/
